1. Những thay đổi tâm sinh lý ở tuổi vị thành niên:
1.1. Những thay đổi tâm lý:
- Muốn được người lớn tôn trọng, được đối xử bình đẳng.
- Tỏ ra độc lập, thích khám phá cái mới, thử hành vi mới; ít để ý đến hậu quả của hành vi.
- Coi trọng các mối quan hệ bạn bè, chịu ảnh hưởng nhiều của bạn bè đồng trang lứa.
- Phát triển xúc cảm với bạn bè khác giới, những thường hay nhầm lẫn, ngộ nhận giữa tình bạn khác giới và tình yêu.
- Phát triển cá tính mạnh, chịu nhiều ảnh hưởng từ các yếu tố xã hội.
- Trí tuệ phát triển liên tục.
- Quan tâm nhiều đến hình dáng, thay đổi của cơ thể.
1.2. Những thay đổi cơ thể của tuổi vị thành niên:
- Đặc điểm phát triển rõ nhất của tuổi vị thành niên là các dấu hiệu dậy thì. Thông thường tuổi dậy thì ở em trai từ 12-17 tuổi và em gái từ 10-15 tuổi.
- Ở tuổi dậy thì, cơ quan sinh dục phát triển, đánh dấu rõ rệt nhất bằng sự xuất tinh ở nam giới (giấc mơ ướt) và kinh nguyệt ở nữ giới.
- Vào giai đoạn này do nội tiết tố sinh dục tăng lên, các em bắt đầu có nhu cầu về tình dục và có khả năng thụ thai và sinh sản.
Vóc dáng:
+ Em trai: Cơ thể lớn rất nhanh (cả chiều cao, cân nặng), các cơ bắp ở ngực, vai, đùi phát triển.
+ Trẻ em gái: Cơ thể lớn rất nhanh (cả chiều cao, cân nặng), vú và mông phát triển.
Hệ sinh dục:
+ Em trai: Tinh hoàn và dương vật phát triển; bao tinh hoàn sẫm mầu, mọc lông mu, đánh dấu rõ rệt bằng xuất tinh. Các em trai có xuất tinh là bắt đầu có khả năng sinh sản.
+ Em gái: Âm đạo và vú phát triển; âm hộ sẫm mầu, mọc lông mu, đánh dấu rõ rệt bằng kinh nguyệt. Các em gái có kinh nguyệt là bắt đầu có khả năng thụ thai và sinh sản.
Những thay đổi khác:
+ Em trai: Cục yết hầu trồi ra, vỡ giọng, có thể có mụn trứng cá, mọc râu, lông nách, lông chân.
+ Em gái: Giọng trong, có thể có mụn trứng cá, mọc lông nách, lông chân.
*Kết luận:
- Lúc đầu có thể các bậc cha mẹ cảm thấy lúng túng , e ngại trong việc trò chuyện với con về những thay đổi tâm sinh lý ở tuổi vị thành niên. Dần dần chúng ta gợi mở, tạo cơ hội trò chuyện với con hàng ngày, các anh chị sẽ tự tin và thoải mái hơn.
- Các bà mẹ cần phối hợp cùng với các ông bố để trò chuyện với con, đặc biệt là với con trai.
2. Xây dựng tình bạn tốt:
- Tình bạn là tình cảm gắn bó giữa hai người hoặc nhiều người trên cơ sở hợp nhau về tính tình, giống nhau về sở thích và có chung quan niệm sống.
- Vai trò của tình bạn: Chia sẻ niềm vui, nỗi buồn và những trải nghiệm trong cuộc sống; an ủi, động viên, giúp đỡ nhau và cùng nhau tháo gỡ, vượt qua những khó khăn trong học tập, cuộc sống . Ở tuổi vị thành niên, các em tách dần ra khỏi sự quản lý của bố mẹ và có xu hướng giao lưu, tâm tình với bạn bè nhiều hơn. Tình bạn có vai trò quan trọng đối với các em ở tuổi này nên các bậc cha mẹ nên tôn trọng bạn của con.
- Đặc trưng tình bạn tốt: Bình đẳng tôn trọng;chân thành, cởi mở và lắng nghe ý kiến của nhau; cùng có trách nhiệm, nhìn nhận vấn đề theo xu hướng tích cực; luôn chia sẻ niềm vui, nỗi buồn và giúp nhau trong học tập, rèn luyện. Tình bạn tốt không có động cơ vụ lợi, “kéo bè, kéo cánh” hoặc có biểu hiện tiêu cực đi ngược lại với giá trị đạo đức của gia đình và xã hội.
- Những dấu hiệu của tình bạn không tốt ở tuổi vị thành niên:
+ Ghen ghét, đố kỵ, nói xấu.
+ Thiếu sự bình đẳng.
+ Tụ tập bè phái, trốn học, lôi kéo tham gia vào các tệ nạn xã hội (uống rượu, hút thuốc lá, sử dụng ma túy, cờ bạc, đua xe, xem phim kích động, đồi trụy trên mạng...).
+ Bao che khuyết điểm.
+ Lấy cắp tiền của cha mẹ để chơi bời lêu lổng .
3. Định hướng đúng về tình yêu:
- Những yếu tố cần thiết trong tình yêu: Hấp dẫn giới tính; quan tâm chăm sóc lẫn nhau; tin tưởng, tôn trọng nhau; hiểu và thông cảm với nhau; chung thủy, trung thực; có trách nhiệm; hỗ trợ và nâng đỡ nhau.
- Sự khác biệt giữa tình yêu và tình bạn khác giới: Có sự cuốn hút lẫn nhau giữa 2 bạn khác giới biểu hiện là nhớ nhung da diết khi thiếu vắng nhau; khi yêu phải chung thủy, tin cậy và tôn trọng lẫn nhau; tình yêu là thứ duy nhất
không thể chia sẻ, không thể yêu 2 người trong cùng một thời gian; có thể có nhiều bạn nhưng thường chỉ có một người yêu. Tình yêu phát triển cường độ cao thì nảy sinh nguyện vọng muốn hòa nhập vào nhau trọn vẹn, không chỉ tâm hồn mà còn cả thể xác, muốn “trao thân” cho nhau. Nhu cầu có quan hệ tình dục là đặc điểm khác biệt cơ bản giữa tình bạn và tình yêu.
- Những ứng xử trong tình yêu: Tôn trọng người yêu (không bắt làm theo ý mình); không coi người yêu là sở hữu riêng (quản lý, hạn chế, cấm đoán quan hệ bạn bè...); hiểu và thông cảm với người yêu; gắn bó, chia sẻ với nhau niềm vui, nỗi buồn, thành công và khó khăn...; chung thủy là phẩm chất quan trọng của tình yêu lành mạnh.
- Lưu ý với con: Tuổi VTN hay bị ngộ nhận, nhầm lẫn giữa tình yêu đích thực và thứ tình cảm giống với tình yêu (tình bạn thân thiết). Tình yêu ở tuổi này chỉ dừng ở sự rung cảm mang tính cảm tính, chưa có suy nghĩ chín chắn nên dễ tan vỡ, để lại dấu ấn tình cảm đau khổ, làm phân tán việc tập trung học tập, rèn luyện. Đặc biệt nếu các em chưa kiềm chế được cảm xúc và đam mê để xảy ra có thai ngoài ý muốn thì dẫn đến hậu quả xấu tới sức khỏe và tâm lý của các em và ảnh hưởng đến hạnh phúc tương lai.
1.1. Những thay đổi tâm lý:
- Muốn được người lớn tôn trọng, được đối xử bình đẳng.
- Tỏ ra độc lập, thích khám phá cái mới, thử hành vi mới; ít để ý đến hậu quả của hành vi.
- Coi trọng các mối quan hệ bạn bè, chịu ảnh hưởng nhiều của bạn bè đồng trang lứa.
- Phát triển xúc cảm với bạn bè khác giới, những thường hay nhầm lẫn, ngộ nhận giữa tình bạn khác giới và tình yêu.
- Phát triển cá tính mạnh, chịu nhiều ảnh hưởng từ các yếu tố xã hội.
- Trí tuệ phát triển liên tục.
- Quan tâm nhiều đến hình dáng, thay đổi của cơ thể.
1.2. Những thay đổi cơ thể của tuổi vị thành niên:
- Đặc điểm phát triển rõ nhất của tuổi vị thành niên là các dấu hiệu dậy thì. Thông thường tuổi dậy thì ở em trai từ 12-17 tuổi và em gái từ 10-15 tuổi.
- Ở tuổi dậy thì, cơ quan sinh dục phát triển, đánh dấu rõ rệt nhất bằng sự xuất tinh ở nam giới (giấc mơ ướt) và kinh nguyệt ở nữ giới.
- Vào giai đoạn này do nội tiết tố sinh dục tăng lên, các em bắt đầu có nhu cầu về tình dục và có khả năng thụ thai và sinh sản.
Vóc dáng:
+ Em trai: Cơ thể lớn rất nhanh (cả chiều cao, cân nặng), các cơ bắp ở ngực, vai, đùi phát triển.
+ Trẻ em gái: Cơ thể lớn rất nhanh (cả chiều cao, cân nặng), vú và mông phát triển.
Hệ sinh dục:
+ Em trai: Tinh hoàn và dương vật phát triển; bao tinh hoàn sẫm mầu, mọc lông mu, đánh dấu rõ rệt bằng xuất tinh. Các em trai có xuất tinh là bắt đầu có khả năng sinh sản.
+ Em gái: Âm đạo và vú phát triển; âm hộ sẫm mầu, mọc lông mu, đánh dấu rõ rệt bằng kinh nguyệt. Các em gái có kinh nguyệt là bắt đầu có khả năng thụ thai và sinh sản.
Những thay đổi khác:
+ Em trai: Cục yết hầu trồi ra, vỡ giọng, có thể có mụn trứng cá, mọc râu, lông nách, lông chân.
+ Em gái: Giọng trong, có thể có mụn trứng cá, mọc lông nách, lông chân.
*Kết luận:
- Lúc đầu có thể các bậc cha mẹ cảm thấy lúng túng , e ngại trong việc trò chuyện với con về những thay đổi tâm sinh lý ở tuổi vị thành niên. Dần dần chúng ta gợi mở, tạo cơ hội trò chuyện với con hàng ngày, các anh chị sẽ tự tin và thoải mái hơn.
- Các bà mẹ cần phối hợp cùng với các ông bố để trò chuyện với con, đặc biệt là với con trai.
2. Xây dựng tình bạn tốt:
- Tình bạn là tình cảm gắn bó giữa hai người hoặc nhiều người trên cơ sở hợp nhau về tính tình, giống nhau về sở thích và có chung quan niệm sống.
- Vai trò của tình bạn: Chia sẻ niềm vui, nỗi buồn và những trải nghiệm trong cuộc sống; an ủi, động viên, giúp đỡ nhau và cùng nhau tháo gỡ, vượt qua những khó khăn trong học tập, cuộc sống . Ở tuổi vị thành niên, các em tách dần ra khỏi sự quản lý của bố mẹ và có xu hướng giao lưu, tâm tình với bạn bè nhiều hơn. Tình bạn có vai trò quan trọng đối với các em ở tuổi này nên các bậc cha mẹ nên tôn trọng bạn của con.
- Đặc trưng tình bạn tốt: Bình đẳng tôn trọng;chân thành, cởi mở và lắng nghe ý kiến của nhau; cùng có trách nhiệm, nhìn nhận vấn đề theo xu hướng tích cực; luôn chia sẻ niềm vui, nỗi buồn và giúp nhau trong học tập, rèn luyện. Tình bạn tốt không có động cơ vụ lợi, “kéo bè, kéo cánh” hoặc có biểu hiện tiêu cực đi ngược lại với giá trị đạo đức của gia đình và xã hội.
- Những dấu hiệu của tình bạn không tốt ở tuổi vị thành niên:
+ Ghen ghét, đố kỵ, nói xấu.
+ Thiếu sự bình đẳng.
+ Tụ tập bè phái, trốn học, lôi kéo tham gia vào các tệ nạn xã hội (uống rượu, hút thuốc lá, sử dụng ma túy, cờ bạc, đua xe, xem phim kích động, đồi trụy trên mạng...).
+ Bao che khuyết điểm.
+ Lấy cắp tiền của cha mẹ để chơi bời lêu lổng .
3. Định hướng đúng về tình yêu:
- Những yếu tố cần thiết trong tình yêu: Hấp dẫn giới tính; quan tâm chăm sóc lẫn nhau; tin tưởng, tôn trọng nhau; hiểu và thông cảm với nhau; chung thủy, trung thực; có trách nhiệm; hỗ trợ và nâng đỡ nhau.
- Sự khác biệt giữa tình yêu và tình bạn khác giới: Có sự cuốn hút lẫn nhau giữa 2 bạn khác giới biểu hiện là nhớ nhung da diết khi thiếu vắng nhau; khi yêu phải chung thủy, tin cậy và tôn trọng lẫn nhau; tình yêu là thứ duy nhất
không thể chia sẻ, không thể yêu 2 người trong cùng một thời gian; có thể có nhiều bạn nhưng thường chỉ có một người yêu. Tình yêu phát triển cường độ cao thì nảy sinh nguyện vọng muốn hòa nhập vào nhau trọn vẹn, không chỉ tâm hồn mà còn cả thể xác, muốn “trao thân” cho nhau. Nhu cầu có quan hệ tình dục là đặc điểm khác biệt cơ bản giữa tình bạn và tình yêu.
- Những ứng xử trong tình yêu: Tôn trọng người yêu (không bắt làm theo ý mình); không coi người yêu là sở hữu riêng (quản lý, hạn chế, cấm đoán quan hệ bạn bè...); hiểu và thông cảm với người yêu; gắn bó, chia sẻ với nhau niềm vui, nỗi buồn, thành công và khó khăn...; chung thủy là phẩm chất quan trọng của tình yêu lành mạnh.
- Lưu ý với con: Tuổi VTN hay bị ngộ nhận, nhầm lẫn giữa tình yêu đích thực và thứ tình cảm giống với tình yêu (tình bạn thân thiết). Tình yêu ở tuổi này chỉ dừng ở sự rung cảm mang tính cảm tính, chưa có suy nghĩ chín chắn nên dễ tan vỡ, để lại dấu ấn tình cảm đau khổ, làm phân tán việc tập trung học tập, rèn luyện. Đặc biệt nếu các em chưa kiềm chế được cảm xúc và đam mê để xảy ra có thai ngoài ý muốn thì dẫn đến hậu quả xấu tới sức khỏe và tâm lý của các em và ảnh hưởng đến hạnh phúc tương lai.